Schleswig-Holstein, de noordelijkste deelstaat van Duitsland, naast Mecklenburg-Voor-Pommeren, wordt gekenmerkt door uitgestrekte en zorgvuldig onderhouden landgoederen. Hoewel politieke en sociale ontwikkelingen na 1945 hier, net als elders, hun sporen hebben nagelaten, vonden grootschalige onteigeningen, zoals vaak in Oost-Duitsland, niet plaats. Veel landgoederen tussen de zeeën zijn al generaties lang in privébezit en worden nog steeds actief beheerd, waardoor een kijkje in de huizen en het persoonlijke leven van hun eigenaren zowel zeldzaam als bijzonder waardevol is.
Het landhuis in Niendorf/Stecknitz nabij Hamburg in het hertogdom Lauenburg, een goedproportioneel Noord-Duits bakstenen gebouw in klassieke stijl, begint na vele jaren familiebezit aan een nieuw hoofdstuk, volgens een pad dat vele kastelen en landhuizen door de generaties heen volgen.
Het doorgeven van een historisch landgoed, waarvan de muren decennia aan familiegeschiedenis hebben gezien, is altijd een emotionele onderneming. Het vereist zorgvuldige voorbereiding, doordachte communicatie en vaak geduld. De authenticiteit van een woning in een metropolitane regio zoals Hamburg, gecombineerd met de beperkte beschikbaarheid van vergelijkbare landgoederen in Schleswig-Holstein, zijn belangrijke overwegingen bij het kiezen van een waardige opvolger.
In gesprek opent eigenaar Nicola von Hollander de deuren van het landhuis en deelt verhalen over opmerkelijke figuren uit het verleden en heden, turbulente filmdagen op locatie, onderhoud en behoud, en haar visies voor de toekomst van het landgoed.
Inhoudsopgave
- Een nieuw hoofdstuk na eeuwen
- Momenten die blijven: favoriete plekken en herinneringen
- Misdaadsituatie in het landhuis
- Van filmsets tot echte bezoekers
- Landhuizen in het hertogdom Lauenburg: netwerken en uitwisseling
- Monumentenzorg en autoriteiten: lokaal samenwerken
- Verwarming, energie en duurzaamheid
- Geen historisch landgoed zonder park
- Visies voor de toekomst
1. Mevrouw von Hollander, met welke gedachten geeft u uw langgehouden familie-landhuis door?
Het is altijd emotioneel uitdagend om een stukje familiegeschiedenis door te geven. Families evolueren, de paden van erfgenamen veranderen en de energie die men kan besteden is nooit onbeperkt.
Het is belangrijk voor mij om zelf te beslissen in wiens handen het landhuis en het park zullen komen. Voor mij zijn het mensen die kracht en inspiratie bieden, maar ook energie en betrokkenheid vragen. Ik hoop op nieuwe ideeën, financiële steun en een verfrissend nieuw hoofdstuk. Want in verandering schuilt een bijzondere kracht.
Voor onze familie was het landhuis een plek van overleven: mijn grootouders, mijn moeder en vrienden uit Berlijn vonden hier tijdens het nationaalsocialistische tijdperk een toevluchtsoord – mensen die anders misschien niet waren geslaagd. Daarom noem ik deze plek onze “Noach’s Ark.”
Vooral in het huidige politieke klimaat zou men de neiging kunnen voelen om het huis koste wat het kost vast te houden. Toch zullen mijn persoonlijke wensen, met de verantwoordelijkheid die een dergelijk landgoed met zich meebrengt, uiteindelijk moeilijk te verzoenen zijn. Ik hoop daarom mensen te vinden die deze verantwoordelijkheid met vreugde omarmen, het landhuis met hun capaciteiten goed doen en tegelijkertijd de buurt en bredere regionale netwerken waarderen en betrokken zijn.
2. Het onderhouden, verzorgen en beheren van historische landgoederen brengt grote uitdagingen voor eigenaren met zich mee. Welke momenten maken alles echter vergeten? Wat is uw mooiste moment in het landhuis en wat zult u het meest missen?
In een huis als dit is het bijna onmogelijk om één mooiste moment aan te wijzen, er zijn er gewoon te veel. Voor mij was een van de grootste genoegens zitten op de overdekte veranda, in wind, regen, zon of sneeuw, uitkijkend over het park: een levend, intact landschap vol geschiedenis en verhalen. Dit uitzicht zal ik het meest missen.
Ik hoop ook altijd de vredig grazende schapen, de reigerkolonie die in de boomtoppen kletst en het koor van kikkers bij schemering in mijn geheugen te dragen.
3. Uw huis is allesbehalve griezelig. Wat overtuigde de filmploeg om Niendorf te kiezen voor de Tatort-aflevering "Borowski en het Huis van Geesten" en hoe hebt u de opnames ervaren?
Wanneer script en erfgoed samenkomen, zou men kunnen zeggen: “Denk erover na” en toch werkt het. Zelfs als je gelooft dat een tegelkachel nooit geschilderd mag worden, gebeurt het soms toch. Tijdens opnames kan het huis bijna onherkenbaar worden. Maar zodra de ploeg vertrekt, keert alles terug naar normaal, vaak zelfs mooier dan voorheen.
De Tatort-aflevering Borowski en het Huis van Geesten paste perfect bij het landhuis, want op een bepaalde manier wonen er al goede geesten. Axel Milberg hoefde ze niet te zoeken. Bovendien kende hij de plek via mijn grootvader, Walther von Hollander, en zijn NDR-radioshow “Wat wilt u weten” – Milberg groeide op met dit baanbrekende radioprogramma en noemde het “cult”. Ik geloof dat hij inspraak had bij de selectie van locaties en scripts.
Omdat ik zelf ervaring heb in de filmindustrie, was ik me bewust van de inspanning, dus het kwam niet als een verrassing. Toch was ik soms verbaasd waarom een groot boekenrek van wit naar groen en weer terug moest worden geverfd. Ik was vooral onder de indruk van de fijne, bijna glazuurachtige details op meubels en tegels.
De technische kant is enorm: verlichting is cruciaal en onmisbaar bij elke productie. Hoogspanningsvermogen, gigantische lampen op kranen, allemaal om kamers zoals de bovenverdieping van buitenaf te verlichten en nacht om te zetten in dag. Het landhuis stond een tijdlang praktisch in de steigers.
Filmproductie vraagt inspanning. Maar voor een gebouw als dit landhuis is het het perfecte decor: eeuwenlange geschiedenis, solide structuur en altijd open voor nieuwe verhalen.
4. Heeft het dienen als filmlocatie de bekendheid van uw huis vergroot? Heeft u sindsdien meer verzoeken gekregen van film- of mediaproducties of benadrukt u de Tatort-aflevering actief voor bezoekers?
Het is moeilijk te zeggen of deze Tatort-aflevering het profiel van het huis aanzienlijk heeft verhoogd. Ter vergelijking, het nabijgelegen Schloss Wotersen verscheen regelmatig in de ZDF-serie Die Guldenburgs, tot het punt dat bussen met bezoekers op ons landgoed aankwamen en vroegen of ze “Guldenburg” hadden bereikt, hoewel Schloss Wotersen geel is geschilderd en geen bakstenen gebouw zoals ons landhuis.
Ons huis verscheen in “slechts” één Tatort-aflevering. Locatiescouts namen na de uitzending op ARD contact op, deels omdat het als filmlocatie werd vermeld. Tegenwoordig wordt de zoektocht naar locaties steeds vaker beïnvloed door AI, wat ook de filmindustrie raakt.
Tijdens de jaarlijkse "Tag des offenen Denkmals" (Open Monumentendag) vragen bezoekers vaak naar de Tatort-opnames, net als andere gasten van het landhuis.
5. Het hertogdom Lauenburg heeft een hoge dichtheid aan landhuizen, bijvoorbeeld Schloss Wotersen, bekend uit de Guldenburg-serie. Is er een lokaal netwerk van landgoedeigenaren in de regio, vergelijkbaar met Mecklenburg, waar eigenaren ideeën uitwisselen?
Hoewel er verschillende grote landhuizen in het hertogdom Lauenburg zijn, zijn wij eigenaren niet direct verbonden in een netwerk. Men kent elkaar, maar een formeel uitwisselingsnetwerk bestaat niet.
Ik ben persoonlijk lid van de vereniging "Historische Tuinen in Schleswig-Holstein", een prachtig netwerk voor liefhebbers van parken en tuinen. Het biedt ondersteuning, advies en de mogelijkheid om in contact te komen met gelijkgestemde enthousiastelingen.
6. Hoe heeft u de samenwerking met de lokale autoriteiten ervaren, met name met betrekking tot communicatie, goedkeuringen en bereidheid tot samenwerking? Zijn er ooit ernstige belangenconflicten geweest die projecten hebben verhinderd, of kent u opmerkelijke gevallen in de omgeving?
De samenwerking met de monumentenzorg is oplossingsgericht en verschilt per geval. Soms gaat het om historisch correcte bouwmaterialen, andere keren om fundamentele goedkeuringen.
Het landhuis zelf kan niet ingrijpend worden gewijzigd, bijvoorbeeld door meerdere extra badkamers toe te voegen aan elke kamer. Omdat het park ook onder monumentenzorg valt, zijn structurele wijzigingen over het terrein zeer beperkt en maximaal mogelijk in de directe nabijheid van het landhuis. Elke boomrenovatie wordt ingediend bij de monumentenzorg, net als restauraties van stucwerk, bijgebouwen of andere historische elementen.
Wie met monumentenzorg te maken heeft, kent de uitdagingen: veel beperkingen, weinig subsidies, maar wel belastingvoordeel. Ik heb altijd praktische oplossingen gevonden met de monumentenzorg, omdat het personeel ook begrijpt dat een landgoed als dit alleen met moderne technologie onderhouden kan worden.
Binnen het kader van monumentenzorg kunnen renovatiekosten fiscaal worden geclaimd via speciale aftrekposten.
7. Efficiënte verwarming van grote historische gebouwen is tegenwoordig een zeer relevant onderwerp. Wat zijn uw gedachten hierover en welk advies zou u toekomstige eigenaren geven om het huis duurzaam en op lange termijn te exploiteren?
Verwarming is een grote kostenfactor in een landhuis. Ons huis heeft nog een olieketel, die ik alleen als back-up gebruik. Deze is digitaal verbonden met het houtgestookte verwarmingssysteem dat in 2018 is geïnstalleerd.
Het systeem kan in de toekomst worden uitgebreid met een pelletinstallatie om olie te vervangen en zelfs eigen elektriciteit te genereren. Ik gebruik de houtkachel uitsluitend met hout uit het eigen park van het landgoed, mijn persoonlijke “eco-cyclus”: alleen dood of gevallen hout wordt gebruikt, nieuwe bomen blijven onaangeroerd, en er hoeft geen extra hout te worden gekocht.
Zonnepanelen zijn niet mogelijk in een monumentaal gebouw, maar er bestaan nu dakpannen met geïntegreerde zonnecellen. Ik zou toekomstige eigenaren adviseren moderne technologieën te gebruiken om de olie-verwarming te vervangen, bijvoorbeeld geothermie of een kleine warmtekrachtcentrale in de binnenplaats, zorgvuldig geïntegreerd in de historische structuur.
Dankzij de extreem dikke muren van het landhuis is het zeer stabiel, en met de huidige technische mogelijkheden zie ik geen obstakels om het landgoed duurzaam, comfortabel en energie-efficiënt te exploiteren.
8. Het park van Schloss Niendorf is ontworpen door de beroemde landschapsarchitect Peter Joseph Lenné. Wat maakt het voor u bijzonder, heeft u een favoriete plek, en is het onderhouden van het park ondanks de inspanning een bron van inspiratie of een rustgevende ontsnapping?
Het hart van het landhuis is ongetwijfeld het park, mijn “groene long” en levensruimte. Als iemand die van de buitenlucht houdt, geniet ik ervan om er te werken in zon, wind en regen. De zes hectare stralen kracht en energie uit, niet in de laatste plaats dankzij de eeuwenoude bomen.
Ontworpen in de traditie van Lenné, reiken de bomenrijen van het park uit in het omliggende landschap. Ik ben vooral gehecht aan de zuidwestelijke hoek met een lindenlaan, die zich voortzet langs een landweg omzoomd door eiken. Oorspronkelijk behoorde dit hele land aan de eigenaar van het landgoed; tegenwoordig maakt het landbouwgebied deel uit van het district en het veldpad behoort tot de gemeente.
Het park zelf is bewust natuurlijk aangelegd, met centrale gazons omringd door een bosrand die rust en afzondering biedt. Achter het landhuis voel je je “ver weg van de rest van de wereld.” Lenné concentreerde zich op weilanden, weiden, bomenrijen en bosgebieden met solitaire bomen, waarvan de laatste nu alleen nog op historische kaarten te vinden zijn.
Historisch stond er op de plek van het huidige park ooit een waterkasteel van een roversbaron met een ophaalbrug. Het stond precies op de kruising van de assen van het park. Het waterkasteel werd meerdere malen verwoest en herbouwd omdat de roversbaronnen handelaars op de nabijgelegen Alte Salzstraße overvielen. Ons huidige landhuis is oost-west georiënteerd op een andere locatie en, in zekere zin, kijkt uit over het voormalige waterkasteel, een plek vol geschiedenis en verhalen.
9. Uw grootvader Walther von Hollander ontwikkelde in de jaren 1950 Duitsland’s eerste radioprogramma met luisteraars in de uitzending, een mijlpaal in de mediahistorie. Welke ideeën kunnen de nieuwe eigenaren implementeren om het landhuis opnieuw geschiedenis te laten maken in het komende decennium?
Elke eigenaar brengt zijn eigen achtergrond en ideeën mee. Het landhuis en het park kunnen dienstdoen als familieresidentie voor meerdere generaties, maar kunnen ook een plek zijn voor stichtingen of bedrijven om visies te ontwikkelen en te realiseren.
Het is bij uitstek geschikt voor retraites of trainingsprogramma’s nabij Hamburg en Lübeck, slechts twee uur rijden van Berlijn. Het kan ook een ruimte zijn voor creatievelingen, bijvoorbeeld “Artists in Residence”, of voor visionairs zoals digitale innovators die iets nieuws willen creëren.
Het park biedt een uitstekende omgeving om te denken en plannen. Veel van mijn beste ideeën zijn daar ontstaan, waarschijnlijk net zoals mijn grootvader en zijn vriend Axel Springer toen ze overwoogden hier een uitgeverij te starten. Rust en afzondering zijn de bron van energie voor nieuwe ideeën en visies.
Waar ooit mediageschiedenis werd geschreven, opent zich nu een ruimte voor nieuwe ideeën, waar verleden en toekomst in dialoog treden. De omgeving, tussen de stedelijke energie van Hamburg, de landhuizen en meren van Schleswig-Holstein, en het verre geluid van de zee, maakt het landhuis en park tot een krachtige plek voor zowel creativiteit als retraite.
De goede geest van het huis blijft aanwezig, een stille getuige van de afgelopen decennia, een metgezel voor de komende decennia en een bewaker van de blijvende ziel van het landhuis.
Berlin, Berlijn
